Informacje dotyczące kamiennego krzyża we wsi Jankowice, w różnych opracowaniach nazywanego jako krzyż w Groblicach.

Nie odnaleziono jeszcze umowy pojednawczej (Sűhnewertrage) ani umowy ugodowej (Compositio) więc nie znane jest dokładne datowanie postawienia krzyża. Przekazuję więc jedynie ogólne informacje dotyczące tego kamiennego krzyża i wzmianek na jego temat poruszanych przez różnych badaczy tego tematu.

 

Tablice informacyjne stawiane przy kamiennych krzyżach uległy już dezaktualizacji. Na „starej tablicy” zawarta jest niewłaściwa nazwa „Krzyż pokutny” zamiast właściwej nazwy „Kamienny krzyż”. Nie możemy podawać nazwy „Krzyż pokutny” gdyż nie odnaleziono jeszcze żadnego dokumentu który by potwierdzał nakaz wystawienia takiego krzyża jako wyraz „pokuty”. Natomiast wszystkie znane nam dokumenty potwierdzające nakaz wystawienia kamiennego krzyża, kapliczki czy martyru nawiązują do aktów ugodowych i umów pojednawczych. Jeżeli więc nie posiadamy dokumentu potwierdzającego charakter wystawienia kamiennego krzyża to właściwym jest używanie nazwy, dla takiego obiektu, „Kamienny krzyż”.

Groblice (niem. Grebelwitz), gmina Siechnice – faktycznie na terenie sołectwa Jankowice (niem. Jungwitz), gmina Oława

  1. Lokalizacja:krzyż posadowiony przy polnej drodze w odległości około 1100 m od zabudowań w Groblicach w kierunku E oraz 180 m na S od szosy Wrocław – Oława. GPS: N-51o00’04,85”, E-17o11’23,75”.
  2. Opis obiektu:kamienny krzyż.
  3. Wymiary i materiał:197x104x14 cm, długość całkowita 277 cm, granit.
  4. Rys historyczny:w 1838 r. nieznany autor (podpisujący się „von E”) informował o kamiennym krzyżu stojącym przydrodze z Wrocławia do Oławy. Autor ten stwierdził, że do tej pory zachowała się tylko znikoma część z dawniej istniejących kamiennych krzyży i wymienił je w takich wsiach jak: Borek Strzeliński (Grosburg), Oleśnica Mała (Tempelfeld), Żurawina (Rothsurben), Siechnice (Tschechnitz), przy drodze z Wrocławia do Oławy (Opis ten, występujący tuż po nazwie Siechnice, mógł dotyczyć zarówno uszczegółowienia lokalizacji krzyża w samych Siechnicach, jak też całkiem innego krzyża, na przykład we wsi Groblice, który także stoi przy drodze z Wrocławia do Oławy), oraz ogólnie w Księstwie Świdnickim. Ponadto w takich miejscowościach jak: Niemcza (Nimptsch) – przed miastem przy drodze do Gumie (Gaumitz), Prusy {Praufi) – w pobliżu starej zadrzewionej grobli i Janowiczki (Jonsdorf, później Kl. Jonsdorf). Na koniec zauważył, że w czasie remontów kościołów wiele krzyży użyto między innymi do wykładania posadzek (Pflastersteine) i jako przykład podał zakrystię kościoła ewangelickiego we wsi Łagiewniki k. Niemczy (Heidersdorf Kr. Nimptsch). Łącznie wymienił dwanaście konkretnych miejscowości z krzyżami pokutnymi i płytami nagrobnymi z rytem krzyża. W 1909 r. M. Hellmich również wymienił tę miejscowość – Groblice (Grebelwitz) w której występuje krzyż i nadając mu kolejny nr 160. W 1923 r. M. Hellmich dodał informację o krzyżu opisując go na s. 8, 19 i 25 – tak: na granicy pól z Jankowicami, na południe od szosy Wrocław – Oława. Wymiary: 192 x 40x 15 cm, granit. Zamieścił również jego sylwetkę w Tabl. Nr 4. Autor ten ponowił informację o tym krzyżu w 1931 r. W 1934 r. W. Steller informował o tym krzyżu w opracowaniu „Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien, „Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde”, na s. 162.

Również w okresie powojennym ukazywały się informacje o tym krzyżu – co między innymi podaję w poniższych informacjach o wypisach z literatury. W dniu 5 grudnia 1999 r. krzyż ustawiono w pozycji pionowej. W 2013 roku umieszczono obok krzyża tabliczkę z nazwą Krzyż Pokutny. 

 

Źródła i literatura:

– Awisarz [b. i.], Podoławskie krzyże pokutne, „Gazeta Powiatowa – Wiadomości Oławskie”, nr 41/2003, Oława 9 październik 2003, s. 35.

– Bittner E., Sühnenkreuze in der alten Heimat an Oder und Ohle, „Heimatblatt für die Kreise Strehlen und Ohlau”, [b.m.w.] nr 11/1992, s. 18.

– [b. a.], Über die steinernen Kreuz, „Schlesische Provinzialblätter”, Breslau 1838, Bd. 107, s. 321-324, [Autor o inicjałach von E  – opisał krzyż z Groblic na s. 323.].

– Borkowski S., Zbrodnia zakuta w kamień, „Wiadomości Oławskie”, nr 44/235, Oława 30 październik 1997, s. 12.

– Hellmich M., Aufruf zur Mitteilung von Nachrichten über das Vorkommen von Steinkreuzen in Schlesien, „Schlesische Geschichtsblätter. Mitteilungen des Vereins für Geschichte Schlesiens”, Breslau, 1909, nr 3, s. 64-67, (informacja s. 67).

– Hellmich M., Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsälen, Galgen, Gerichtstische. Liegnitz 1923, (opisy na s. 8, 19, 25 oraz sylwetka w tablicy 4).

– Hellmich M., Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes, „Mitteilungen  der schlesischen Gesellschaft für Volkskunde”, Breslau 1931, Bd. 31, s. 196-204, informacja na s. 200).

– Jakubowicz Z., Szlakiem kamiennej pokuty, „Wiadomości Oławskie”, nr 44/235, Oława 30 październik 1997, s. 13.

– Kozioł I., Matuszewski H., Załęski J., Gmina Święta Katarzyna, „Inwentaryzacja Krajoznawcza województwa wrocławskiego”, Zeszyt 15, PTTK Wrocław1993, s. 1-150, (opis na s. 34).

– Lorenz M. W., Nocuń P., Prawo wykute w kamieniu, „Wiedza i Życie”, listopad 2001, s. 48-50, (opis na s. 49).

– Neugebauer P., Spaziergänge in und um Kleinöls, [b.m.w] 1924, s. 225-230, (opis na s. 229).

– Paternoga M., Wojtucki D., Prace konserwatorskie krzyży kamiennych w okolicach Wrocławia przeprowadzone w latach 1999-2001, „Pomniki Dawnego Prawa”, Zeszyt 6, Wrocław czerwiec 2009, Zeszyt 6, s. 54-73, (informacje na s. 58-59).

– Milka J., Kamienne Pomniki Średniowiecznego Prawa, Dolnośląska Komisja Opieki nad Zabytkami PTTK, Wydanie II, Wrocław 1979, brak paginacji.

– Scheer A., Dawne prawo w kamieniu zapisane. Wystawa fotogramów. Muzeum Dawnego Kupiectwa. Świdnica marzec 1979, (s. 13).

– Scheer A., Śląskie krzyże pokutne, cz. I woj. wrocławskie, „Informator Krajoznawczy”, PTTK Wrocław, czerwiec 1979, s 18-42, ) opis na s. 22).

– Steller W., Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien, „Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde”, [b. m. w.] 1934, Bd. 34. s. 154-195, informacja na s. 162).

 

Stanisław Zobniów


Według niemieckiego badacza Maxa Hellmicha w Jankowicach znajdował się jeszcze jeden krzyż, obecnie uważany za zaginiony. miał on leżeć zagrzebany w rowie, w miejscu położonym 200 metrów na południowy-zachód od zachodniego krańca wsi i mierzył 250 x 35 x 30 cm. Zapewne był użyty jako kładka na rowie z wodą. Hellmich zamieścił jego schematyczny rysunek.

 

Jankowice (niem. Jungwitz), gmina Oława.

 

  1. Lokalizacja:krzyż leżał zagrzebany w rowie, w miejscu położonym około 200 m na SW od W krańca wsi.
  2. Opis obiektu:kamienny krzyż.

 

 Sylwetka krzyża wg M. Hellmicha z 1923 r.

 

  1. Wymiary i materiał:wg M. Hellmicha 250x35x30 cm. Brak ramion. Brak informacji o materiale.
  2. Rys historyczny:w 1923 r. M. Hellmich podał pierwszą informację o krzyżu określając lokalizację, wymiary i sylwetkę.
  3. Źródła i literatura:

[b.a.] Steinkreuze in Schlesien – von Oberlandmesser Max Hellmich, „Schlesien”, Halbmonatschrift fürHeimatschutz und Heimatkultur. Werkblatt der Schlesierzentrale der Beratungsstelle für Heimatpflege und der Organisationen für Heimatbildung, Jg. 3, H. 4, 15 Februar 1923, s. 59.

  1. Bittner,Sühnenkreuze in der alten Heimat an Oder und Ohle,„Heimatblatt für die Kreise Strehlen und Ohlau”, [b.m.w.] nr 11/1992, s. 18.
  2. Hellmich,Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsälen, Galgen, Gerichtstische. Liegnitz 1923, s. 6, 20, 27, tab. 4.
  3. Hellmich,Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes, „Mitteilungen der schlesischen Gesellschaft für Volkskunde”, Breslau 1931, Bd. 31, s. 200.
  4. Neugebauer,Spaziergänge in und um Kleinöls, [b.m.w.]1924, s. 229.
  5. Scheer,Śląskie krzyże pokutne, cz. I woj. wrocławskie, „Informator Krajoznawczy”, PTTK Wrocław, czerwiec 1979, s. 38.
  6. Steller,Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien, „Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde”, [b. m. w.] 1934, Bd. 34. s. 162.

 

Może ktoś słyszał o tym obiekcie lub wie gdzie go dzisiaj szukać…!?

 

Daniel Wojtucki